Ubarwienie ostrzegawcze - do czego służy zwierzętom?

Ubarwienie ostrzegawcze zwierząt czasami bywa mylnie kojarzone z kamuflażem. Jednakże to dwa zupełnie inne mechanizmy w świecie zwierząt. Stosowanie jaskrawych lub kontrastowych barw jest jasnym sygnałem dla innych zwierząt, że w przypadku ataku mogą mieć do czynienia z trującymi substancjami.

Generalnie ubarwienie ostrzegawcze przejawia się wizualnie poprzez intensywne barwy. Zasada jest taka, że im jaskrawsze kolory, tym trucizna danego zwierzęcia jest silniejsza i niebezpieczniejsza dla życia innych organizmów.

Ten typ instrumentu ostrzegawczego nie ogranicza się jednak tylko i wyłącznie do świata zwierząt. Jest on również obecny u roślin. W niektórych przypadkach żywe, intensywne barwy również mogą być zwiastunem potencjalnego zagrożenia ze strony roślin.

Ponadto niektóre zwierzęta mogą również emitować ostrzegawcze dźwięki – jak to ma miejsce na przykład u grzechotników.

Sam przymiotnik aposematyczny to zlepek dwóch greckich słów: apo, co znaczy “z dala, na boku” i sema, czyli “znak”. Dlatego też ubarwienie aposematyczne to zupełne przeciwieństwo kamuflażu.

Jak działa ubarwienie ostrzegawcze u zwierząt?

Intensywne i niesamowite kolory u zwierząt praktycznie zawsze mają charakter obronny. Stanowią one ostrzeżenie dla drapieżników, że atak może mieć dla nich bardzo przykre konsekwencje. Jednakże, aby sygnały ostrzegawcze skutecznie spełniały swoją funkcję, atakujący musi wiedzieć, z czym wiąże się potencjalny atak.

Prościej mówiąc, funkcja obronna takiego ubarwienia opiera się na pamięci drapieżnika. Kiedy zwierzę raz zmierzy się z nieprzyjemną sytuacją, w przyszłości będzie jej unikało. Takie zachowanie może być również instynktowne, czyli odziedziczone genetycznie po przodkach.

Ubarwienie ostrzegawcze to bez wątpienia fascynujący mechanizm obronny w naturze. Okazuje się bowiem, że zwierzę, które stosuje tę strategię, nie musi rozwijać żadnej innej strategii ochrony przed drapieżnikami.

Organizmy te nie muszą zużywać absolutnie żadnej energii podczas spotkania z potencjalnym łowcą. Stąd też generalnie zwierzęta z ubarwieniem aposematycznym rzadko kiedy padają ofiarą drapieżców. Jednakże jak w przypadku każdej reguły również i w tej kwestii zdarzają się wyjątki.

Ubarwienie aposematyczne vs. mimetyzm

W świecie natury zdarza się też, że niektóre zwierzęta, których organizm nie zawiera żadnych trujących substancji, przyciągają wzrok niesamowitym ubarwieniem. Technika ta nosi nazwę mimetyzmu i również jest mechanizmem obronnym niektórych gatunków.

Jest to po prostu zmyłka dla drapieżników, które – nauczone doświadczeniem lub instynktem – uważają krzykliwe barwy za sygnał ostrzegawczy przed potencjalnym niebezpieczeństwem. W rzeczywistości te organizmy te są jednak nieszkodliwe.

Dobrym przykładem takiego zachowania są “fałszywe” węże koralowe, które mają takie samo ubarwienie jak ich jadowici kuzyni. Taki mimetyzm jest dla nich skuteczną formą obrony i pozwala uniknąć ataków ze strony drapieżników.

Jak już powiedzieliśmy, mimetyzm może występować również wśród roślin. Generalnie jednak jest to bardzo rzadkie zjawisko. Otóż niektóre bardzo toksyczne rośliny mogą ostrzegać o swoim odrażającym smaku poprzez ostre i budzące grozę kolce. W ten sposób wysyłają sygnał, że nie są jadalne i mogą zaszkodzić organizmowi, który się o nie pokusi.

Ubarwienie ostrzegawcze – kilka najciekawszych przykładów

Osy i pszczoły

Najpopularniejszymi i najbardziej znanymi w naszym środowisku gatunkami wykorzystującymi mechanizm obronny w postaci jaskrawych barw są osy i pszczoły. Mają one ubarwienie żółto-czarne, układające się w charakterystyczne pasy.

Taki układ kolorów to nic innego, jak sygnał wysyłany innym organizmom, iż posiadają one żądło zakończone trucizną. Co więcej, nie zawahają się go użyć w przypadku zagrożenia lub ataku na ich plaster miodu. Niestety to działanie obronne powoduje śmierć pszczoły.

Gąsienice i ich ubarwienie ostrzegawcze

Niektóre gąsienice również wykorzystują mechanizm ubarwienia ochronnego, aby nie skończyć w przewodzie pokarmowym jakiegoś drapieżnika. Stąd też wśród rozmaitych gatunków gąsienic znajdziemy całe mnóstwo zaskakujących kształtów i kolorów.

Mają one na celu ostrzeżenie innych zwierząt, iż zawierają w swym ciele toksyny. Biorą się tam one w wyniku spożywania roślin o wysoce toksycznych liściach albo obrzydliwym smaku.

Ubarwienie ochronne drzewołazowatych

Drzewołazowate (Dendrobatidae) to rodzina toksycznych żab zamieszkujących Amerykę Środkową i Południową. Znane są one przede wszystkim z tego, iż wydzielane przez nie trujące substancje od wieków służą Indianom do zatruwania strzałek do dmuchawek. Stad też ich popularna nazwa “żaby dardowe”. W języku hiszpańskim dardo to strzałka.

Wszystkie gatunki tej rodziny są toksyczne, jednak poziom wydzielanej trucizny bywa różny. Jej przedstawiciele cechują się także niesamowitym, jaskrawym ubarwieniem. Cała ich skóra nasączona jest trucizną.

Węże koralowe

O wężach koralowych wspomnieliśmy już przy okazji mimetyzmu. To kolejny znakomity przykład tego, jak zwierzęta potrafią wykorzystywać swoje ubarwienie ostrzegawcze.

Ich ciało charakteryzuje się intensywnym ubarwieniem, co z kolei wskazuje na ich niezwykle silną toksyczność. Najbardziej znane są to o pierścieniach w kolorach czerwonym, czarnym i białym. Występują na obszarze obu Ameryk, gdzie badacze doliczyli się 73 gatunków, oraz na Starym Kontynencie, gdzie występuje 16 ich gatunków.

Ognica rogata

Ryba o nazwie ognica rogata (Pterois antennata) zamieszkuje wody oceanu Indyjskiego i Pacyfiku. Stanowi ona bardzo ciekawy przykład wykorzystania ubarwienia ostrzegawczego w świecie zwierząt.

Wyróżnia się kontrastowymi, zwracającymi uwagę czerwonymi i białymi pasami oraz dość groźnym wyglądem. Z jej płetw grzbietowych wystają kolczaste gruczoły wytwarzające toksyczną substancję. Ten jad jest w stanie obezwładnić nawet duże ssaki morskie.