Czy zwierzęta mają świadomość?

Od wielu lat trwa debata nad tym czy zwierzęta mają świadomość. To oczywiste, że odpowiedź na nie nie jest prosta.

Świadomość to jedna z najbardziej złożonych kwestii, nad jakimi możemy się zastanawiać. Każdy jest w stanie o niej mówić, a nawet podać jej przybliżoną definicję i wszyscy zgadzamy się co do tego, że istnieje oraz że ją posiadamy. Ale co z resztą stworzeń? Czy zwierzęta mają świadomość?

To czy zwierzę jest świadome tego co dzieje się wokół niego, a nawet samego siebie, od dawna budzi ciekawość w ludziach. W trakcie wielu lat inkluzyjność terminu “świadomość” zaczęła stopniowo otwierać swoje spektrum na takie gatunki zwierzęce, których nigdy byśmy nie podejrzewali o bycie świadomymi.

Czym jest świadomość?

Świadomość definiuje się jako umiejętność nie tylko przetwarzania bodźców, które pochodzą ze środowiska, ale także doświadczania ich w subiektywny sposób. Oznacza to, że istota świadoma nie tylko widzi dany przedmiot, ale również wie, że go obserwuje.

Neurobiologia, poszukując odpowiedzi w mózgu, odkryła podstawę neurologiczną, która jest wspólna dla większości zwierząt pod względem umiejętności odczuwania i emocjonalnego reagowania na bodźce.

Na przykład badania porównawcze między ssakami i ptakami wykazały, że oba z tych rodzajów zwierząt mają mechanizmy niezbędne do posiadania subiektywnej świadomości swoich doświadczeń. Potwierdza to, że taka cecha nie pojawia się wyłącznie u ssaków.

Wyniki tych badań okazały się tak znaczące, że w 2003 r. neurobiolodzy zebrani na konferencji Francis Crick Memorial Conference prowadzonej na Uniwersytecie w Cambridge podpisali oświadczenie, które potwierdzało, że zwierzęta mają świadomość.

Czy świadomość zwierząt jest porównywalna z ludzką świadomością?

Pierwsze badania nad świadomością u zwierząt opierały się na badaniach przeprowadzonych na dzieciach. Jedno z najsłynniejszych z nich to test lustra, stworzony przez Gordona Gallupa. Podczas tego eksperymentu naukowcy oznaczali zwierzęta zabrudzeniem, które mogło zobaczyć jedynie przeglądając się w lustrze.

Zwierzęta, które zdały ten test (głównie małpy) wykazywały się zachowaniem wskazującym na samopoznanie. Na przykład próbowały usunąć zabrudzenie, patrzyły na nie pod różnymi kątami lub wykrzywiały twarz.

Test lustra przystosowany dla zwierząt

Test lustra był niezwykle popularny póki krytycy nie zaczęli zadawać pytań. Zastanawiali się przede wszystkim czy wszystkie gatunki postrzegają świat w taki sam sposób jak my. Odpowiedź jest jednoznaczna: nie.

Na przykład pies w swoich interakcjach ze środowiskiem polega o wiele bardziej niż człowiek na węchu. Z kolei ptak drapieżny opiera praktycznie całe swoje postrzeganie na zmyśle wzroku, który jest o niego o wiele bardziej rozwinięty niż u nas.

Istnieje kilka gatunków, pośród których przeprowadzono badania i wykazano istnienie świadomości:

• Psy: Alexandra Horowitz wprowadziła zmiany w teście lustra, aby dopasować go do psiego zmysłu węchu. Dzięki temu odkryła, że psy spędzają więcej czasu na wąchaniu zapachu innych niż swojego własnego
• Kruki: Większość ptaków opiera swoje doświadczenia na zmyśle wzroku, podobnie jak i my. Przeprowadzono testy wideo, które pokazują w jaki sposób niektóre gatunku zdają test lustra.
• Delfiny: Są znane ze swojej wielkiej inteligencji, więc nic dziwnego, że znajdują się w grupie gatunków, które jako pierwsze zdały test lustra.
• Słonie: Te wrażliwe i mądre ssaki zdały test lustra praktycznie bez jakichkolwiek trudności, podobnie jak delfiny.
• Ryby: Chociaż należy jeszcze zinterpretować zebrane dane, to wargatek sanitarnik wykazał nietypowe zachowanie przed lustrem. Takie wzorce behawioralne nie zostały zaobserwowane podczas interakcji społecznych z innymi członkami jego gatunku.

Wprowadzanie zmian w teście lustra okazało się kluczem, którego potrzebowała ludzkość. Nie można zakładać, że wszystkie gatunki żyjące na Ziemi  postrzegają świat w ten sam sposób. To znaczący postęp w dziedzinie etologii, który świadczy o tym, że mit o wyższości ludzi nad innymi stworzeniami staje się coraz trudniejszy do podtrzymania.

Czy w takim razie zwierzęta mają świadomość?

Wszystkie dowody wskazują na to, że zwierzęta mają świadomość. Organizacje zrzeszające obrońców zwierząt zaczęły przeprowadzać badania pokazujące, że zwierzęta odczuwają ból. Dzięki temu sprawiły, że zaczęliśmy odczuwać wobec nich empatię.

A to nie koniec. Badania nie tylko ujawniły, że zwierzęta mają świadomość. Wykazały również, że wiele z nich przejawia zachowania i emocje, które przypominają nasze. Na przykład niektóre z nich przejawiały poczucie sprawiedliwości, empatii, a nawet zrozumienie śmierci. Dlatego też nie można zaprzeczyć, że zwierzęta mogą odczuwać tak samo jak i my.