Matrifagia: na czym polega i jakie ma znaczenie?

Napisane i zweryfikowane przez biologa Samuel Sanchez

Ostatnia aktualizacja: 22 grudnia, 2022

Matrifagia – czy znasz to pojęcie? Niektórzy rodzice oddaliby życie za swoje dzieci. Tego rodzaju altruistyczne zachowania rodzicielskie są obecne zarówno w królestwie zwierząt, jak i w większości ludzkich społeczeństw.

W królestwie zwierząt istnieją jednak skrajne strategie rodzicielskie, które wykraczają daleko poza samą ochronę potomstwa. Matrifagia jest tego przykładem.

Czy wiesz, co oznacza ten termin? Jaki jest cel tej strategii? Kontynuuj czytanie, a znajdziesz odpowiedź na te i inne pytania.

Opieka rodzicielska i związki rodziców z potomstwem

Za opiekę rodzicielską uważa się każdą cechę rodzicielską, która zwiększa szanse na przeżycie potomstwa i jego zdolność reprodukcyjną. Obserwuje się to zarówno w odniesieniu do cech behawioralnych, jak i niebehawioralnych.

Opieka rodzicielska jest ponadto procesem, który nie odbywa się bez odpowiedniego wkładu ze strony rodziców. We wszystkich przypadkach już od początku rodzice muszą dzielić się z potomstwem cennymi zasobami i energią.

Każdy kęs oddany potomstwu jest kęsem, którego sami nie zjedzą. Ten rodzaj opieki przejawiają następujące zwierzęta:

• bezkręgowce – jeśli posiadają te cechy, to zaznaczają się one głównie u samic,
• samce ryb opiekują się swoim potomstwem,
• pisklęta cieszą się opieką obojga rodziców, zarówno samiec, jak i samica pracują nad wychowaniem potomstwa,
• u ssaków to głównie samice są odpowiedzialne za potomstwo.

Posiadanie potomstwa jest dla rodziców inwestycją. Ograniczają własne możliwości przetrwania i reprodukcji, ale zapewniają lepszą przyszłość i warunki rozwoju swojemu potomstwu.

Czym jest matrifagia?

Matrifagia jest najbardziej ekstremalnym rodzajem opieki rodzicielskiej. U zwierząt, u których występuje to zjawisko, młode zjadają bowiem własną matkę.

Takie zachowanie zauważa się głównie u bezkręgowców oraz u marszczelcowatych z rzędu płazów beznogich.

W przypadku wspomnianych płazów, proces ten nie jest ukończony, ponieważ matka nie umiera jako pożywienie dla swojego potomstwa. Samice marszczelcowatych pozwalają swojemu potomstwu żerować na tkance jajowodu, co powoduje uszkodzenia, ale jej nie uśmierca.

Szczególny przypadek matrifagii: sidlisz piwniczny (Amaurobius ferox)

Ten mały pająk występuje w całej Europie i Ameryce Północnej. Poza cechami wspólnymi dla wielu pajęczaków, główną cechą samic tego gatunku jest ich skrajny altruizm w stosunku do potomstwa.

Samica utrzymuje ootekę (kokon jajowy) do kilku tygodni po wykluciu się potomstwa. W międzyczasie składa drugą partię jaj, aby nakarmić nimi pierwsze pokolenie. Następnie swoim zachowaniem pobudza młode do żywienia się jej własnym ciałem. Potomstwo wstrzykuje jad do ciała matki. Jej śmierć następuje szybko.

Korzyści dla potomstwa płynące z tej strategii są więcej niż oczywiste. Niektóre z nich to:

• ciało matki jest źródłem pożywienia, co przekłada się na lepszy rozwój potomstwa,
• matrifagia przyspiesza proces linienia (bezkręgowce zmieniają swoje egzoszkielety w określonych odstępach czasu. Ta strategia rodzicielska skraca ten odstęp),
• młode, które żywią się ciałem matek, mają znacznie wyższy wskaźnik przeżywalności niż te, które tego nie robią,
• matrifagia sprzyja instynktowi stadnemu wśród potomstwa, ponieważ zapobiega procesom, takim jak kanibalizm wśród rodzeństwa.

Matrifagia – badanie naukowe

To, że potomstwo korzysta na tym zachowaniu matki, jest całkowicie oczywiste. Ale co ma z tego matka? W badaniu naukowym próbowano odpowiedzieć na to pytanie, oddzielając w warunkach laboratoryjnych potomstwo od matki, zanim ta została przez nie zjedzona. Wyniki były następujące:

• 80% samic oddzielonych od pierwszego miotu zbudowało drugi kokon jajowy. Przeżyło jednak tylko 40% potomstwa w porównaniu z 90% pierwszego miotu,
• ilość jaj złożona w drugim miocie była znacznie niższa w porównaniu z pierwszym.

Jak więc widać, wyniki wskazują, że po urodzeniu pierwszego pokolenia potomstwa samica nie jest już tak żywotna. Skoro więc szanse na przeżycie drugiego pokolenia są tak niskie, czemu miałaby się nim przejmować?

Kwestia genów

Summa summarum, za wszystkie strategie ewolucyjne odpowiadają geny. W przypadku zwierząt, większość z nich nie postrzega siebie jako indywidualnych jednostek (a przynajmniej tego nie wykazano). Ich głównym celem jest zatem przedłużenie gatunku i przekazanie genów.

Teraz już wiesz, dlaczego niektórzy rodzice oddają życie za swoje potomstwo. Niektórzy z nich dają się pożreć żywcem. A wszystko po to, by ich młode mogły się rozwijać. Dla nas – ludzi – matrifagia jest koncepcją szokującą. Posiada ona jednak całkowicie zrozumiały cel ewolucyjny.

“Moja matka nigdy nie karmiła mnie piersią; powiedziała mi, że lubi mnie jako przyjaciela”.

-Rodney Dangerfield-