Zwierzęta mogą być uzależnione od substancji? Czy to możliwe?

Ludzie mają tendencję do myślenia, że tylko my mamy ochotę spożywać substancje zmieniające układ nerwowy. Jednak zwierzęta mogą być również uzależnione od tych chemikaliów, ponieważ mechanizmy mózgu, których dotyczą, są podobne u wielu gatunków (w tym u nas).

Wiele gatunków z własnej woli lub w wyniku działania człowieka spożywa związki, które zmieniają ich zachowanie. Jeśli chcesz je poznać, oto najciekawsze dotychczas udokumentowane przykłady. Nie przegap tego.

Zwierzęce modele uzależnienia

Badania nad funkcjonowaniem i działaniem leków na ludzi prowadzono głównie na zwierzętach laboratoryjnych, takich jak szczury, świnie i ryby (w innych przypadkach także naczelne). Chociaż celem było poszukiwanie korzyści dla człowieka, eksperymenty te umożliwiły poznanie mózgowych mechanizmów uzależnienia.

Proces neurologiczny stojący za uzależnieniem jest podobny u ludzi i nie-ludzi: dopamina i układ limbiczny są głównymi odpowiedzialnymi za regulację obwodów nagrody w mózgu. Te ścieżki nerwowe pełnią wyraźną funkcję, która polega na zachęcaniu do powtarzania zachowań, które w sposób trwały wytwarzają przyjemność.

W większości eksperymentów zwierzęta wykazują oznaki preferowania pokarmów zawierających substancje uzależniające lub aktywnego ich poszukiwania, oprócz oznak odstawienia, gdy ich nie otrzymują.

W konkretnym przypadku substancji chemicznych, wywołują one aktywację lub inhibicję odpowiednich receptorów neuronalnych. Tworzą uwarunkowaną i nienaturalną reakcję na kontynuowanie spożywania substancji chemicznej. Struktura mózgu i funkcjonowanie fizjologiczne również ulegną długoterminowej zmianie w wyniku stosowania danego narkotyku.

Niestety, mózg “przyzwyczaja się” do tych wywołanych substancją szczytów aktywności, tworząc w ten sposób zarówno fizyczne, jak i emocjonalne uzależnienie. Jak można sobie wyobrazić, dzieje się to również u zwierząt laboratoryjnych, które są narażone na działanie leków.

Czy dzikie zwierzęta mogą być uzależnione od substancji?

W naturze zdarzają się również przypadki zwierząt, które są uzależnione od substancji. Nie są to jednak uzależnienia w ludzkim rozumieniu (gdzie życie osoby jest upośledzone przez używanie narkotyku), ale raczej powtarzające się używanie dla przyjemnych efektów narkotyku.

Na pewno zastanawiasz się „jakie zwierzęta mogą uzależnić się od substancji ? Jak odróżnić coś, co sprawia, że są chorzy, od czegoś, co daje im haj?

Oto kilka znanych przykładów, aby zaspokoić Twoją ciekawość:

• Renifer fundrowy (Rangifer tarandus): jeleniowate przyciągają grzyby halucynogenne (Amanita muscaria). Świadkowie twierdzą, że po ich zjedzeniu renifery biegają i skaczą chaotycznie, wydają dziwne dźwięki i kręcą głowami.
• Słoń afrykański (Loxodonta africana): Gruboskóre aktywnie poszukują drzewa marula (Sclerocarya birrea), którego owoce mają słodki smak. Kiedy owoce te nadmiernie dojrzewają, fermentują, tworząc etanol. Po ich zjedzeniu słonie zachowywały się dziwnie, ponieważ mają problemy z metabolizowaniem tego alkoholu.
• Kot domowy (Felis silvestris catus): historię kotów z kocimiętką (Nepeta cataria) znamy bardzo dobrze. To zioło wywołuje efekty, które wahają się od nadpobudliwości i stresu, po senność i ślinotok. Duże koty również wykazują upodobanie do tej rośliny.
• Delfiny (rodzina Delphinidae): w 1995 roku, po obserwowaniu grupy delfinów prześladujących nadętą rybę rozdymkową, biolog Lisa Steiner postawiła hipotezę, że te walenie zatruwały się tetrodotoksyną, którą ryby aktywnie wydzielały. Pozostaje to do potwierdzenia, gdyż nie jest wykluczone, że zatrucie było przypadkiem wynikającym z zabawy z rybą.
• Kangurowate (rodzina Macropodidae): Producenci maku na wyspie Tasmania (Australia) donoszą, że kangurowate wchodzą na ich uprawy, aby zjeść rośliny, które uprawiają jako surowiec do produkcji środków przeciwbólowych. Po zjedzeniu maków torbacze biegają w kółko, aż stracą przytomność.
• Muchy (Drosophila melanogaster): to naprawdę ciekawy przypadek. Według badań przeprowadzonych  w 2012 r., samce much pozbawione partnerek mają tendencję do spożywania etanolu. Okazuje się, że akt kojarzenia i efekt alkoholu dzielą ścieżki w mózgowych systemach nagrody. Akt kojarzenia może wiązać się z alkoholem.

Poszukiwanie przyjemności i nowych doświadczeń nie jest, jak widać, czymś wyjątkowym dla ludzi. Należy jednak zachować ostrożność przy humanizowaniu zachowań zwierząt, gdyż bezpośrednia obserwacja może być myląca (jak w przypadku delfinów i rozdymek). W końcu znaczenie wszystkich zachowań zwierząt zależy od interpretatora.

Wpływ człowieka na uzależnienie u zwierząt

Są też inne sytuacje, w których zwierzęta nie decydują się na spożywanie substancji, ale to człowiek zanieczyszcza nimi ich środowisko. Aby dać Ci wyobrażenie o tym, jak to się dzieje, badanie opublikowane w Journal of Experimental Biology wykazało, że metamfetaminy wyrzucane przez zakłady chemiczne do rzek uzależniły ryby, które je zamieszkiwały.

Oczyszczalnie ścieków nie są w stanie usunąć większości nielegalnych narkotyków i leków wyrzucanych z gospodarstw domowych, co ma wpływ na rodzime gatunki.

Odnotowano również przypadki zmiany płci ryb w wodach skażonych środkami antykoncepcyjnymi. Innym udokumentowanym przypadkiem jest występowanie zmian behawioralnych u fauny wodnej, do której środowiska przedostały się rozpuszczone ślady leków przeciwdepresyjnych.

Jak widać, fakt, że zwierzęta również mogą być uzależnione od chemikaliów, jest mieczem obosiecznym. Z jednej strony to zachowanie jest ciekawe i służy jako model do badania ludzkich uzależnień. W bardziej negatywnym świetle wszystko to przypomina nam o potrzebie ponownej oceny wpływu, jaki wywieramy na naszą planetę.