Jedno zdrowie – koncept, który warto poznać

Napisane i zweryfikowane przez weterynarza Érica Terrón González

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Od początku życia ludzkiego na Ziemi, dzielimy się wszelkimi zasobami ze zwierzętami. Przyroda, żywność, środowisko – wszystko łączy nas ze sobą. W miarę ewolucji naszych relacji, przyszło nam się też dzielić chorobami. Dziś zależy nam przede wszystkim na przełamaniu barier pomiędzy światem zwierząt i ludzi. Koncepcja “Jedno zdrowie” jest jednym z pomocnych instrumentów. 

Wiedza i praktyki w tej dziedzinie przyspieszają postęp w paralelnych dziedzinach ze świata zwierząt i na odwrót. Właśnie takie podejście reprezentuje Jedno zdrowie. 

Pojęcie “Jedno zdrowie” (One Health), znane również jako “Jedno lekarstwo”.  Zostało wprowadzone na początku lat 2000. Odwołuje się do ochrony zdrowia człowieka przy współdziałaniu ochrony zdrowia zwierząt i uwzględnianiu wpływów środowiska na ludzi i zwierząt. 

Opracowano go, by przypomnieć, że zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowie środowiskowe są współzależne i powiązane z ekosystemami, w których współistnieją.

Ale co ciekawe, koncepcja sięga daleko w nasza historię. Pierwsze informacje, które mogły być jej inspiracją pojawiły się już w pismach Hipokratesa (460–377 p.n.e.) i Arsstotelesa (384–322 p.n.e.).

Według Truszczyńskiego i Pejsaka (2015):

Zdrowie określane jest jako ciągłe, łączne, globalne i współzależne trwanie przyczyn oraz skutków realizujących się w obrębie ekosystemów i w bytujących w nich populacjach ludzkich i zwierzęcych, przy zabezpieczeniu żywności i równowagi ekonomicznej oraz dobrostanu. 

Koncepcja Jedno zdrowie i międzynarodowe wsparcie

Międzynarodowe organizacje zajmujące się sprawami zdrowia, takie jak: Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), FAO i Światowa Organizacja Zdrowia Zwierząt (OIE) – wiernie i systematycznie wspierają Jedno zdrowie. 

Organizacje te postrzegają to jako kompleksowe, oparte na współpracy podejście do zrozumienia zagrożeń dla międzynarodowego zdrowia.

Instytucje te wykorzystują międzyrządowe normy, publikują wytyczne i gromadzone przez siebie globalne informacje na temat zdrowia.

Uwzględniają przy tym pracę sieci międzynarodowych ekspertów. Wśród tych ekspertów znajdują są weterynarze, lekarze, biolodzy, farmaceuci i ekolodzy.

• Wspomniane organizacje publikują wspólny raport, który jasno określa ich wzajemne obowiązki i cele w tym zakresie.
• Co więcej, wykrystalizowano i nagłośniono choroby takie jak: wścieklizna, która powoduje ponad 70 000 zgonów wśród ludzi rocznie. Zajmowano się też wyzwaniami dotyczącymi odporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Przykłady działań w ramach koncepcji Jedno zdrowie

Bardzo istotne w tej kwestii są międzynarodowe przepisy zdrowotne WHO. Jest to rodzaj umowy, w której państwa członkowskie WHO zobowiązują się do zapobiegania poważnym zagrożeniom dla zdrowia publicznego.

Dotyczy to zagrożeń, które mogą się łatwo rozprzestrzeniać i wymagają szybkiej reakcji. Dziś w czasach epidemii COVID-19 inaczej patrzymy na ryzyko wywołane globalnymi chorobami. 

Co więcej, powinniśmy też zwrócić uwagę na Codex Alimentarius Mundi, sporządzony przez wspomniany duet FAO-WHO. Kodeks ten stanowi przykład bezpieczeństwa w zakresie żywności i ochrony konsumentów. Jest to zbiór przyjętych w skali międzynarodowej norm żywności. 

Jedno zdrowie i znaczenie informowania o międzynarodowych zagrożeniach dla zdrowia

WHO zdefiniowała w swej Konstytucji z 1946 r. zdrowie jako stan pełnego fizycznego, umysłowego i socjalnego dobrego samopoczucia, a nie wyłącznie nieobecności choroby. 

Obecnie, dzięki nowym technologiom, możliwe jest szybkie i skuteczne przekazywanie informacji. Ma to oczywiście swoje plusy i minusy.

Mimo wszystko, poszczególne regiony świata są na bieżąco informowane o kwestiach zdrowotnych za pomocą licznych systemów komunikacyjnych. Poznajmy kilka z nich.

• Międzynarodowa sieć INFOSAN, zarządzana przez binomial FAO-WHO. Sieć ta umożliwia wymianę informacji na temat bezpieczeństwa żywnościowego.
• WAHIS, portal informacyjny OIE na temat zdrowia zwierząt.
• Sieć TRACES, jako część internetowego systemu Komisji Europejskiej, powołana została do zarządzania informacjami na temat zdrowia zwierząt. 

Przed nami jeszcze długa droga i potrzebna jest sieć łącząca wszystkie kraje świata. Sieć ta powinna dostarczać wiarygodnych i zrozumiałych informacji, w celu umożliwienia skutecznego zarządzania międzynarodowymi zagrożeniami dla zdrowia naszego i zwierząt.

Mieliśmy niemiłą okazję przekonać się o tym jak dezinformacja może doprowadzić nawet do śmierci, kiedy fake newsy i zakłamane przekazy informacyjne opanowały świat w czasie epidemii COVID-19. Musimy wystrzegać się takich prowokacji.

Naczynia połączone świata zwierząt i ludzi

Pośród chorób zakaźnych u ludzi, które występowały w ostatnim trzydziestoleciu, ponad 70% stanowią zoonozy.
Są to choroby, których czynniki etiologiczne swoje źródło mają wśród zwierząt gospodarskich lub towarzyszących człowiekowi, czy zwierząt dzikich.

• Coraz częściej pojawiały się i pojawiają nowe zoonozy, zwłaszcza z rezerwuarów drobnoustrojów występujących u zwierząt nieudomowionych, przy ważnej roli nietoperzy.
• Czynnikami sprzyjającymi pojawianiu się nieznanych dotychczas zoonoz okazują się nieustanne zmiany w układach ekosystemów i środowisk lokalnych.

Na przestrzeni lat wraz z rozprzestrzenianiem się i pojawieniem się epizootii, chorób odzwierzęcych i epidemii, ryzyko pandemii stało się jeszcze większe. Dziś mierzymy się z tego skutkami.

Jaka jest dzisiejsza wizja na przyszłość?

Koncepcja Jedno Zdrowie powinna być rozumiana jako żądanie zdrowia dla wszystkich, nie tylko dla ludzi.

Uznajemy, że człowiek jest niewielką częścią połączonego systemu, uczestniczącą w bardzo złożonej równowadze ekologicznej. Z drugiej strony pamiętamy, że zdrowie ludzkie jest odzwierciedleniem zdrowia zwierząt, a co za tym idzie – zdrowia naszej planety.

• Sposobem na utrzymanie tej sytuacji w dobrej kondycji – są służby zdrowia ludzi i służby weterynaryjne oparte na najlepszych dostępnych technologiach. Wszystko zależy też od wykształcenia i chęci nas wszystkich.
• Nagrodą może być to, że gdy pojawi się kolejny poważny problem zdrowotny, będziemy mieli wystarczające zasoby zarządcze, technologiczne i intelektualne, aby sobie z nim poradzić.

Jedno zdrowie i osiągnięcia

Ostatnimi osiągnięciami pod auspicjami strategii są:

• Nowy plan przeciwko oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w Hiszpanii, który integruje tę koncepcję jako podstawę.
• Koncepcja One Welfare. Inicjatywa ta podkreśla, że dobrostan zwierząt jest bezpośrednio związany z dobrostanem człowieka i środowiska.

Jednakże, aby odpowiedzieć na obecne wyzwania, przed którymi stoi świat, zintegrowana wizja, którą wszyscy jesteśmy połączeni, nigdy nie była tak ważna, a współpraca między wieloma dyscyplinami tak istotna.

Dbając o nasze zdrowie, dbamy o środowisko. Dbając o środowisko troszczymy się o zwierzęta. Troszcząc się o zwierzęta przyczyniamy się do zdrowia nas wszystkich.